Phần 7. SỰ HÌNH THÀNH ĐÁ NGỌC
Các đá ngọc là các khoáng vật và đá được hình thành trong các quá trình hoạt động địa chất diễn ra trong suốt lịch sự phát triển của Trái Đất.
Tùy theo nguồn gốc năng lượng tạo ra khoảng vật và đá người ta chia ra các quá trình tạo khoảng nội sinh xảy ra do tác dụng của nhiệt bên trong của Trái Đất và các quá trình tạo ra khoáng ngoại sinh xảy ra do tác dụng của năng lượng Mặt Trời ở bên ngoài Trái Đất. Quá trình tạo ra khoáng nội sinh bao gồm các quá trình magma và quá trình biến chất.
7.1. các quá trình tạo ra khoáng magma.
Theo trình tự phát triển của chu kì hoạt động magma, người ta chia ra thành giai đoạn magma, giai đoạn pegmatit và giai đoạn khí hóa – nhiệt dịch.
a. Các quá trình magma.
Magma là những khối nóng chảy silicat có thành phần phức tạp, chứa cả những thành phần bốc hơi. Trong quá trình diễn biến địa kiến tạo của Trái Đất từ phần trên manti, magma đi lên xuyên qua các lớp của vỏ Trái Đất. Dưới ảnh hưởng áp suất và nhiệt độ bên ngoài nó nguội dần, bị phân dị và kết tinh hình thành các loại đá magma xâm nhập. Có trường hợp magma phun lên trên mặt đất thành các dung nham nguội nhanh hình thành các loại đá magma phun trào.
Tùy theo lượng SiO2 có trong thành phần của đá, người ta phân biệt ra các loại đá magma:
- Siêu mafic: Nghèo SiO2 (<45%), giàu MgO, FeO: Trong các đá magma siêu mafic có thể tìm thấy đá ngọc như Kim Cương , Peridot, Zircon, Granat,...
- Mafic: Với SiO2: 45-52% giàu Al2O3 và CaO.
Liên quan với các đá mafic có thể có các đá ngọc saphir, spinel,…
- Trung tính: Chứa SiO2 52-65%, nghèo CaO, giàu kiềm. Có thể phát hiện ở đây các loại đá ngọc zircon, topaz,..
- Acid: Giàu SiO2 (>65%), giàu kiềm và nghèo MgO, FeO, CaO. Các đá ngọc liên quan là thách anh, topaz, ruby, saphir,..
b. Các quá trình pegmatit
Các quá trình pegmatit xảy ra ở phần phía trên của khối magma là quá trình kết tinh magma tàn dư. Trong magma tàn dư này, các chất linh động khí hơi, axit và các nguyên tố hiếm tích lũy khá giàu làm tăng áp suất tr